Departament Promocji, Sportu i Turystyki

Chełm, Kraśnik i Lubartów – kolejne miasta otrzymały tablice pamięci

Kolejne tablice pamięci marszałek przekazał 4 grudnia 2023 roku gospodarzom trzech miast regionu – Chełma, Kraśnika i Lubartowa, w których przed wojną blisko połowę mieszkańców stanowili Żydzi. Tablice odebrali: prezydent Chełma Jakub Banaszek, burmistrz Kraśnika Wojciech Wilk oraz burmistrz Lubartowa Krzysztof Paśnik.

Chełm był drugim po Lublinie co do wielkości skupiskiem Żydów w województwie lubelskim. Po wybuchu wojny, w grudniu 1939 roku Niemcy dokonali deportacji około dwóch tysięcy chełmskich Żydów do Sokala (obecnie na Ukrainie). Blisko 300 z nich nie przeżyło ciężkiego marszu, zostali pochowani w masowym grobie w Mojsławicach koło Hrubieszowa. Pod koniec 1941 roku Niemcy utworzyli w Chełmie getto, w którym uwięzili 11 tys. Żydów. Pierwsze masowe wywózki do obozu zagłady w Sobiborze rozpoczęły się wiosną 1942 roku – od 21 do 23 maja przetransportowano tam ok. czterech tysięcy mieszkańców getta. Niemcy pozostawili w mieście niespełna tysiąc żydowskich rzemieślników, których umieścili w utworzonym obozie pracy. Jednak oni też podzielili tragiczny los chełmskich Żydów, trafiając na początku 1943 roku do Sobiboru.

W Kraśniku w okresie międzywojennym mieszkało około czterech tysięcy Żydów, a po wybuchu wojny ich liczba powiększyła się o przesiedleńców z innych miast, głównie z Łodzi i Krakowa. W utworzonym przez Niemców getcie przebywało ponad sześć tysięcy osób. W kwietniu 1942 roku rozpoczęły się pierwsze wywózki do obozu zagłady w Bełżcu, które objęły blisko trzy tysiące Żydów. Ostateczna akcja likwidacji kraśnickiego getta nastąpiła w listopadzie 1942 roku. Kilkuset Żydów Niemcy rozstrzelali na kirkucie, a pozostałych przewieźli do getta w Zaklikowie, skąd później trafili do obozu śmierci w Bełżcu. Kilkuset rzemieślników i innych fachowców okupanci umieścili w kraśnickich obozach pracy „Synagoga” oraz Kraśniku-Budzyniu. W tym ostatnim przetrzymywano też wielu Żydów deportowanych z obszaru Galicji, a od 1943 roku także z Warszawy. W sumie przebywało w nim od dwóch do czterech tysięcy więźniów, poddawanych różnym formom eksterminacji i skazanych na ciężką, wyniszczającą pracę w zakładach Heinkla oraz przy karczowaniu lasów i kopaniu rowów.

W getcie w Lubartowie w szczytowym momencie mieszkało 4,5 tys. Żydów. Pierwsze wywózki rozpoczęły się w kwietniu 1942 r. kiedy to grupa 800 osób trafiło do obozu zagłady w Bełżcu. Kolejne transporty liczące około trzech tysięcy Żydów, zostały zorganizowane w październiku tego samego roku i trafiły do Bełżca, Sobiboru i na Majdanek. Kilkaset osób (według szacunków 300-500) rozstrzelano na miejscowym cmentarzu żydowskim przy ulicy Cichej. Lubartowskie getto zlikwidowano w październiku 1942 r. 29 stycznia 1943 roku ostatni pozostali w mieście Żydzi zostali rozstrzelani, a w lutym tego samego roku Niemcy ogłosili Lubartów miastem „wolnym od Żydów” (Judenfrei).