To było jedno z najbardziej ponurych miejsc regionu w pierwszych latach po II wojnie światowej. Kąkolewnica Wschodnia i nieodległe uroczysko Baran stały się miejscem kaźni wielu żołnierzy AK, WiN, BCh, dezerterów z Ludowego Wojska Polskiego. W niedzielę 13 czerwca na uroczysku odbędą się uroczystości poświęcone pamięci ofiar.
Od jesieni 1944 do przełomu stycznia i lutego 1945 roku w Kąkolewnicy i okolicach stacjonowała 2 Armia WP, urządzając tu nie tylko miejsce zakwaterowania żołnierzy, ale także areszty i katownie dla wielu podejrzanych o przynależność do polskiego podziemia niepodległościowego. Akcje wyłapywania, a później przesłuchań i represji prowadzili oficerowie z NKWD i Informacji Wojskowej LWP. Karami były wieloletnie więzienia, m.in. na lubelskim zamku, zsyłki do sowieckich gułagów oraz rozstrzeliwania. Liczba skazanych na śmierć nie jest znana, ale według różnych szacunków waha się od kilkuset do nawet 1,5 tys.! Wiadomo, że wśród nich byli też cywile, wyłapywani masowo na drogach, jarmarkach, wyciągani z domów czy sprzed kościołów, jak ponad 30 młodych mężczyzn aresztowanych po mszy w Trzebieszowie.
Pomnik na uroczysku Baran postawiono w 1980 roku, a prokuratorskie śledztwa i badania archeologiczne rozpoczęły się w 1990 roku. Znalezione wówczas szczątki 12 ofiar pochowano na cmentarzu w Kąkolewnicy Wschodniej. Prace archeologów oraz proces dokumentacji zbrodni, prowadzony przez Instytut Pamięci Narodowej, będzie z pewnością trwał jeszcze wiele lat.
W działania na rzecz upamiętnienia tej jednej z najtragiczniejszych kart historii Południowego Podlasia angażują się władze samorządowe, w tym Starostwo Powiatu Radzyńskiego oraz Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, który wsparł tegoroczną uroczystość w ramach programu „Warto być Polakiem”. Udział w Komitecie Honorowym wydarzenia, odbywającego się pod patronatem Prezydenta RP Andrzeja Dudy, przyjęli: Wicepremier i Minister Aktywów Państwowych Jacek Sasin, Doradca Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Zofia Romaszewska oraz Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Marcin Romanowski.
Uroczystość patriotyczno-religijna upamiętniająca pomordowanych i pochowanych na uroczysku Baran jest organizowana przez Komitet Społeczny we współpracy z Lubelskim Oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej oraz z Radzyńskim Stowarzyszeniem Inicjatyw Lokalnych.
Program wydarzenia 13 czerwca 2021 r.:
11:00 – Uroczyste powitanie zaproszonych gości i uczestników uroczystości;
11:30 – Uroczysta Msza św. w intencji pomordowanych i pochowanych
na Uroczysku Baran;
12:30 – Ceremoniał Wojskowy (Hymn Narodowy, Apel Pamięci, Salwa Honorowa);
13:00 – Odczyt historyczny oraz przemówienia okolicznościowe;
14.00 – Złożenie wieńców;
15.00 – Koncert patriotyczny i ognisko partyzanckie (strzelnica gminna w Lesie Baran).
W koncercie wystąpią artyści Zespołu Pieśni i Tańca „Podlasie” z Białej Podlaskiej oraz bard Bartłomiej Kurowski.
